پس از ورود اسلام
پس از حمله اعراب به ایران در قرن اول پس از اسلام، قزوین که در دوره ساسانیان پایگاه مستحکمی برای جلوگیری از هجوم مهاجمان دیلمی بود، در دوره اسلامی نیز به پایگاه و مبدأ عملیات بعدی لشکریان عرب تبدیل شد.
روند شهرسازی و گسترش مناطق مسکونی در قزوین، پس از ورود اسلام به این سرزمین، شتابی دوچندان یافت. در مدتی کوتاه به عنوان “باب الجنه” یا “دروازه بهشت” نامیده شد. در دوره های بعد، هنگامی که هارون الرشید، خلیفه عباسی، در راه خراسان از قزوین می گذشت، پس از آگاهی از گرفتاری های مردم قزوین در مقابل هجوم های دیالمه و مقاومت شجاعانه آن ها، دستور داد سعد بن عاص، حصاری به دور مدینه موسی (مبارکیه) بکشد و مسجدی در آن بسازد. ولی به علت مرگ هارون الرشید حصار ناتمام ماند.
از اواخر قرن پنجم هجری تا زمان حمله هولاکو به قلعه های اسماعیلیان، سرزمین قزوین تحت تأثیر حوادث مربوط به نهضت حسن صباح و جانشینان او قرار داشت. در این زمان قزوین شاهد نبردهای طولانی مدت، میان سپاه حکومت مرکزی و اسماعیلان بود. حسن صباح به عنوان رهبر نهضت اسماعیلیان، سرزمین قزوین را به عنوان مرکز فعالیت های خود انتخاب و قلاع و برج و باروهای خود را در ارتفاعات الموت احداث کرد. درخشان ترین دوره تاریخ منطقه قزوین، با استقرار پایتخت حکومت ایلخانان در سلطانیه آغاز می شود. با انتخاب سلطانیه به عنوان پایتخت کشور، این محل به صورت مرکز و محل تلاقی شبکه راه های کشور در می آید.
منابع
-۱ زند هدل. حسن؛ راهنمای جامع ایرانگردی، ۱۳۷۷، ص ۲۵ و ۲۶.
۲ – زند هدل. حسن؛ راهنمای جامع ایرانگردی، ۱۳۷۷، ص ۲۶.
رزرو اتاق های هتل ایرانیان
قزوین در قرن اول و دوم پس از اسلام
با فتح دژ کشوین توسط اعراب مسلمان و بنای مسجد در دژ و همچنین توسعه خانه ها در بیرون دژ و بنا شدن مدینه موسی و مدینه مبارکه در شمال حصار شاهپوری و نهایتا اسکان جمعیت مهاجر اعراب برای حفاظت از مرز خلافت اسلامی در مقابل دشمنان؛ می توان گفت که دژ کشوین رفته رفته به یک شهر مسکونی-نظامی تبدیل شد. در این تغییر بنیادین سازمان فضایی شهر از شار ساسانی به شهر اسلامی تبدیل می شود.
با توجه به روایات تاریخی در قرن اول و دوم از محل مدینه موسی و مدینه مبارکه که در دوره های بعدی تخریب و جزو محلات شدند، مدینه موسی در محله دزج و جوسق و مدینه مبارکه در محله دستگرد قرار می گیرد. دلایل موقعیت استقرار دو شهر جدید نسبت به شهر قدیم را می توان در بدو امر در وجود مزارع و باغات حاشیه شهر قدیم جستجو کرد. همچنین شهر از شمال بیشتر مورد تهدید دشمنان بود. قرارگیری شهرهای مذکور -که به عنوان دژ نیز از آن ها یاد شده است- امنیت شهر قدیم (مدینه عتیقه) را تأمین می کرد. علت توسعه نیافتن شهر در جنوب مدینه عتیقه را می توان ناشی از عوامل طبیعی و انسانی دانست. وجود باغات و مزارع و گورستان بزرگ شهر نیز خود عواملی برای عدم چنین گسترشی است.
حکمرانی در قرن اول و دوم
بلاذری در کتاب فتوح البلدان آورده است: «گویند که چون موسی هادی به ری می رفت به قزوین آمد. شهری را مقابل آن بنا کرد که به شهر موسی معروف است. زمینی را به نام رستم آباد خریداری کرد و آن را به امور شهر موسی وقف نمود. عمرو رومی آزاد کرده وی والی آن شهر شد و پس از وی محمد بن عمرو به این مقام رسید. مبارک ترکی دژی ساخت که به نام شهر مبارک خوانده می شود. جمعی از موالی در آن مقیم اند.» (بلاذری، ۱۳۳۷ ؛ ص ۴۵۳)
حمدالله مستوفی نیز در کتاب تاریخ گزیده درباره قرن اول و دوم پس از اسلام نوشته است: «… و چون دولت خلافت به هادی موسی بن مهدی عباسی رسید، او شهرستان دیگر در جنب آن بساخت و مدینه موسی نام کرد و اتباع خود در آنجا ساکن گردانید و آن شهر اکنون داخل محله دزج و جوسق است و آن کوچه را شهرستانک خوانند و مبارک ترکی مملوک هادی خلیفه، هم در آن زمان شهرستانی دیگر در آن حدود بساخت و کسان خود در آن نشاند و بنام خود منسوب کرد و آن شهرستان اکنون باغی است داخل محله دستجرد و دزج و مبارک آباد خوانند.» (مستوفی، ۱۳۶۴ ؛ ص ۷۷۵)
- ۹۸/۰۸/۱۱